در شرکت‌­های سهامی، هر سهم نشان دهنده مالکیت سهام‌دار در شرکت است. دایلوشن (Stock Dilution) (دایلوت شدن) یا رقیق شدن سهام زمانی رخ می‌­دهد که یک شرکت با انتشار سهم‌های جدید، درصد مالکیت سهام‌داران فعلی را کاهش دهد.

رقیق‌شدن سهام یا دایلوشن هم در شرکت‌های سهامی خاص و هم در شرکت‌های سهامی عام می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر مالکیت سهام‌داران و سود هر سهم (EPS) داشته باشد.

در شرکت‌های سهامی عام، افزایش تعداد سهام از طریق انتشار سهام جدید یا تبدیل اوراق بهادار به سهام، باعث کاهش درصد مالکیت هر سهام‌دار و همچنین کاهش EPS می‌شود، زیرا سود خالص بین تعداد بیشتری از سهام تقسیم می‌گردد. این کاهش در EPS معمولاً منجر به کاهش قیمت سهام در بازار نیز می‌شود.

در شرکت‌های سهامی خاص، رقیق‌شدن سهام نیز تأثیر مشابهی بر درصد مالکیت سهام‌داران دارد، اما چون ارزش بازاری شرکت‌های سهامی خاص ممکن است متفاوت از ارزش دفتری آن باشد، درصد مالکیت سهام‌داران بیشتر بر اساس ارزش بازاری شرکت محاسبه می‌شود. این مسئله به سهام‌داران اهمیت حفظ درصد سهامداری را در برابر رقیق‌شدن سهام یادآور می‌شود، چرا که تغییر در درصد مالکیت می‌تواند بر کنترل و سودآوری سهام‌داران اثرگذار باشد.

در هر دو نوع شرکت، محافظت از درصد سهام‌داری و مدیریت انتشار سهام جدید برای جلوگیری از تاثیرات منفی بر EPS و ارزش بازار شرکت، اهمیت ویژه‌ای دارد.

در این مقاله، قصد داریم به بررسی مسئله دایلوشن یا رقیق شدن سهام بپردازیم و به این سوال که «چگونه می‌­توانیم از رقیق شدن سهام جلوگیری کنیم؟» پاسخ دهیم.

رقیق شدن سهام به چه معناست؟

قبل از وارد شدن به بحث رقیق شدن سهام، ابتدا باید مفهوم آن را یک‌­بار دیگر مرور کنیم:

دایلوشن یا رقیق شدن سهام به معنای کاهش ارزش سهام یا درصد مالکیت سهام‌داران در شرکت‌­های سهامی است.

رقیق شدن سهام یکی از راهبردهای تجاری برای جذب سرمایه در شرکت­‌ها است و زمانی به‌کار می‌­رود که شرکت قصد افزایش سرمایه، بهبود دامنه کاری یا پرداخت بدهی­‌های خود را داشته باشد.

در این شرایط، شرکت از طریق ایجاد سهام جدید، سرمایه‌­گذاران تازه‌­ای را به مجموعه اضافه می­‌کند. با این کار، سرمایه کلی شرکت افزایش می­‌یابد، اما ارزش هر سهم سهام‌داران قدیمی با کاهش زیادی رو به رو می‌­شود. کاهش ارزش سهم، به معنای کاهش سودی است که سهام‌داران از فعالیت شرکت دریافت می­‌کنند.

چگونه از رقیق شدن سهام جلوگیری کنیم؟

از آنجا که دایلوشن یا رقیق شدن سهام، ارزش آن را کاهش می­‌دهد، سهام‌داران شرکت‌­ها معمولاً در برابر آن مقاومت کرده و اقدام به ممانعت از رقیق‌سازی می­‌کنند. این کار از راه‌­های زیر انجام می‌­شود:

ثبت قرارداد حفاظت از رقیق سازی

حفاظت از رقیق‌سازی به مفاد قراردادی اشاره می­‌کند که از کاهش سهام سرمایه‌گذاران در دوره‌ای بعدی تأمین مالی جلوگیری می­کند.

در صورتی‌­که اقدامات شرکت موجب کاهش درصد مورد ادعای سرمایه‌گذار در مورد دارایی‌­های شرکت شود، مسئله حفاظت از رقیق‌سازی سهام مطرح می‌­شود. به عنوان مثال، اگر سهام یک سرمایه‌گذار 20٪ باشد و شرکت بخواهد یک دور تأمین مالی اضافی برگزار کند، می‌بایست ابتدا سهام تخفیف خورده را به سرمایه‌گذار پیشنهاد کند تا کاهش کل سهام مالکیت وی را تا حدی جبران کند.

دریافت اوراق بهادار قابل تبدیل

راه دیگر جلوگیری از رقیق شدن سهام، ارائه اوراق بهادار قابل تبدیل است که از سرمایه‌گذار در برابر کاهش ارزش سهام محافظت می‌­کند.

هنگامی که یک شرکت تبدیل به سهامی عام می‌­شود، معمولاً از طریق عرضه اولیه عمومی (IPO)، تعداد مشخصی از سهام را که «سهام شناور» نامیده می‌­شود، جهت عرضه اولیه تحریم می­‌کند. اگر شرکت سهام اضافی منتشر کند – که سهام ثانویه نام دارد – گفته می‌­شود که سهام را رقیق کرده است.

از آنجایی که سهم یک شرکت نشان‌­دهنده سهام مالکیت در شرکت است، سهام‌دارانی که IPO را خریداری کرده باشند، سهم کمتری در مالکیت شرکت خواهند داشت و قدرت رای آن­ها کاهش خواهد یافت. با افزایش تعداد سهام، هر سهام‌دار درصد کمتری از سهام شرکت را در اختیار دارد و در نتیجه ارزش هر سهم وی کاهش می‌­یابد.

اضافه کردن شرط تعدیل سهام در اساسنامه شرکت

راه دیگر برای جلوگیری از رقیق شدن سهام این است که شرطی با نام حمایت از سرمایه‌گذار در مقابل رقیق‌شدن سهام یا شرط تعدیل سهام در شرکت‌نامه، اساسنامه شرکت یا قراردادهای جانبی اضافه شود. بر اساس این شرط، سهام‌دار همواره یا طی مدت زمانی معین، مالک درصد ثابتی از سهام شرکت خواهد بود.

در این صورت، اگر پس از عرضه، ارزش سهام سرمایه‌گذار کمتر از میزان سرمایه‌گذاری اولیه او شود، سهام شرکت باید به گونه‌ای تعدیل گردد که سرمایه اولیه سرمایه‌گذار تامین شود.
علاوه بر این، این شرط ایجاب می‌کند که در هنگام خرید سهام جدید، سهام‌داران قبلی مقدم داشته شوند و از این طریق، از رقیق شدن سهام آن‌ها جلوگیری شود.

کنترل مؤثر بر روی سهام

سرمایه‌گذاران می‌توانند با حضور در جلسات مجمع عمومی و استفاده از حق رأی خود به عنوان سهام‌دار، از شرایطی که ممکن است منجر به رقیق شدن سهام شود، جلوگیری کند.

سرمایه‌گذاری با انجام اقدامات بالا، حفاظت از منافع خود به عنوان سهام‌دار و همچنین بررسی دقیق شرایط قرارداد یا توافقنامه‌ها، می‌­تواند مانع رقیق‌شدن سهام خود شود.

رقیق شدن سهام در چه شرکت‌هایی انجام می‌­شود؟

دایلوشن یا رقیق‌شدن سهام تنها در شرکت‌های سهامی خاص اتفاق نمی‌افتد، بلکه در سایر شرکت‌ها نیز ممکن است درصد مالکیت سهام‌دارن نسبت به سرمایه شرکت کاهش پیدا کند.

دلایل رقیق‌شدن سهام چیست؟

از آن­جا که هیچ سرمایه‌­گذاری قصد ندارد با رقیق‌شدن سهام شرکت خود، ارزش آن را کاهش دهد، رقیق شدن سهام در شرایط مختلفی انجام می‌­شود که در ادامه، به برخی از آن­ها اشاره شده­ است.

جذب سرمایه اضافی

رقیق‌شدن سهام اغلب در شرکت‌هایی اتفاق می‌افتد که برای رشد مالی یا پرداخت بدهی­‌های خود، به جلب سرمایه بیشتری نیاز دارند. در این شرایط، شرکت‌­ها سهم‌های بیشتری عرضه می‌کنند که سرمایه­‌گذاران بیشتری اقدام به خریداری آن‌­ها کنند.

اگرچه رقیق‌شدن سهام در نگاه اول امری منفی به نظر می‌­رسد، اما اگر شرکت از سرمایه اضافی که جمع‌آوری شده، به گونه‌ای استفاده کند که بازده بیشتری برای شرکت داشته باشد، رقیق‌شدن سهام می‌تواند تاثیر مثبتی داشته باشد.

 از سوی دیگر، حتی اگر شرکت نتواند از سرمایه جذب شده، به شکلی مؤثری استفاده کند، ممکن است بازدهی این سرمایه، بیشتر از کاهش ارزش ناشی از رقیق شدن سهام باشد.

اعطای سهام اختیاری به پرسنل

یکی دیگر از مواردی که موجب دایلوشن در شرکت‌­ها می‌­شود، این است که شرکت سهام خود را به عنوان هدیه یا نوعی جبران به مالکیت پیمانکاران مستقل، کارمندان جدید یا اعضای هیئت مدیره درآورد. هنگامی که این افراد تصمیم به اعمال اختیارات سهام می­‌گیرند، سایر سهام‌داران با مسئله رقیق شدن سهام خود مواجه می­‌شوند.

خرید و فروش شرکت­‌ها

شرکتی که شرکت دیگری را خریداری می‌­کند، ممکن است اقدام به عرضه سهام اضافی برای سهام‌داران شرکت خریداری شده نماید.

صدور اوراق بهادار

در برخی از شرکت­‌ها، ضمانت‌­نامه یا اوراق بهادار قابل تبدیلی مانند اوراق قرضه صادر می‌­شود. با تبدیل شدن اوراق بهادار به سهام شرکت، مسئله رقیق‌شدن سهام برای سرمایه‌گذاران قبلی اتفاق می‌افتد.

حذف سایر سهام‌داران

سرمایه‌گذارانی که سهام عمده‌ای در شرکت دارند، می­‌توانند از رقیق‌شدن سهام برای حذف سهام‌داران با سهام کمتر در جلب رضایت آن­‌ها برای طرح‌هایی که معمولاً با مخالفت آن‌­ها همراه است، استفاده کنند.

مثال رقیق‌شدن سهام در یک شرکت

برای روشن‌­تر شدن مفهوم دایلوشن یا رقیق‌شدن سهام در یک شرکت، بهتر است به مثال زیر در این مورد توجه کنید:

فرض کنید یک شرکت ۱۰۰ سهم را در اختیار ۱۰۰ سهام‌دار قرار داده است. در این شرایط، هر سهام‌دار مالکیت ۱% از  سهام شرکت را بر عهده دارد. حال اگر شرکت با انتشار یک عرضه ثانویه، ۱۰۰ سهم جدید را برای ۱۰۰ سهام‌دار دیگر صادر کند، هر سهام‌دار تنها ۰/۵% از مالکیت سهام شرکت را در اختیار خواهد داشت. درصد پایین­ مالکیت سهام‌داران، به معنای کاهش قدرت رای آن‌­ها است.

نحوه محاسبه میزان رقیق‌شدن سهام

اگر سهام‌دار شرکتی هستید که اخیراً سهام جدیدی عرضه کرده و قصد دارید از ارزش کاسته شده سهم خود مطلع شوید، می‌­بایست تعداد سهامی را که دارید، بر مجموع سهام تازه عرضه شده و سهام اصلی تقسیم کنید. به عنوان مثال، اگر شما صاحب ۱۰ سهم هستید و شرکت دارای  ۱۰۰۰ سهم موجود است، شما مالک ۱٪ از کل سهام شرکت هستید. اگر همان شرکت اقدام به عرضه ۵۰۰ سهم اضافی کند، ارزش سهام رقیق شده شما در شرکت به ۰/۶۷% کاهش می‌­یابد.

حرف آخر

همان‌طور که در این مقاله گفته شد، دایلوشن یا رقیق شدن سهام می­‌تواند ارزش سرمایه‌گذاری را تا حد زیادی کاهش دهد. کاهش ارزش سهام باعث کاهش درصد مالکیت، قدرت رأی‌دهی و سود کلی هر سهم می‌­شود. اگرچه به نظر می‌­رسد رقیق‌شدن سهام امری منفی است، اما اغلب نتیجه افزایش سرمایه یک شرکت از طریق عرضه سهام جدید است، که می­‌تواند منجر به بازده بیشتر شود. صرف نظر از این موضوع، پتانسیل رقیق‌شدن سهام ریسکی است که باید توسط هر فردی که علاقه‌­مند به سرمایه­‌گذاری در یک شرکت است، قبل از اقدام به سرمایه‌­گذاری مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد.

سؤالات متداول