کسب‌وکارها برای رشد و موفقیت نیازمند ساختارهای حقوقی و اقتصادی مشخصی هستند. از گذشته تاکنون، مدل‌های مختلفی برای سازمان‌دهی فعالیت‌های اقتصادی شکل گرفته‌اند که هرکدام با اهداف و سازوکارهای خاصی تعریف شده‌اند. به همین دلیل، در نظام حقوقی ایران، شرکت‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند و هر یک تابع قوانین مشخصی هستند. شرکت سهامی عام و خاص، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت نسبی، شرکت مختلط سهامی و غیرسهامی، شرکت تضامنی و شرکت تعاونی تولید و مصرف از جمله این دسته‌بندی‌ها هستند که قوانین و مقررات حاکم بر هر کدام از این شرکت‌ها را می‌توان در قانون تجارت و لایحه‌ی قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب ۱۳۴۷ جستجو کرد. در میان این دسته‌بندی‌ها، شرکتهای تعاونی جایگاه ویژه‌ای دارند، زیرا نه تنها بر پایه همکاری و مشارکت شکل می‌گیرند، بلکه اهدافی فراتر از کسب سود صرف را دنبال می‌کنند. در این مقاله، به بررسی نقش و اهمیت شرکتهای تعاونی تولید و مصرف می‌پردازیم.
شرکتهای تعاونی تولید به چه شرکت‌هایی گفته میشود؟
طبق ماده ۱۹۰ قانون تجارت، شرکت تعاونی تولید، شرکتی است که بین عده‌ای از ارباب حِرَف تشکیل میشود و شرکا مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیاء یا اجناس به کار می‌برند. این تعریف یعنی اینکه گروهی از افراد به منظور رفع نیازهایشان و بهبود وضعیت اقتصادی خود، یک شرکت تعاونی راه می‌اندازند تا با همکاری و کمک به هم، مشکلات و نیازهایشان را حل کنند.
هدف از تشکیل شرکتهای تعاونی مصرف چیست؟
بر اساس ماده ۱۹۲ قانون تجارت شرکت تعاونی مصرف شرکتی است که برای مقاصد ذیل تشکیل میشود:
1- فروش اجناس لازم برای مصارف زندگانی اعم از اینکه اجناس مزبور را شرکا ایجاد کرده یا خریده باشند.
2- تقسیم نفع و ضرر بین شرکا به نسبت خرید هر یک از آن‌ها.
البته قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۷۰ به طور کلی و با نگاهی کلان‌تر، اهدافی را به شرح ذیل برای شرکتهای تعاونی برشمرده است:
1- ایجاد و تأمین شرایط و امکانات کار برای همه برای رسیدن به اشتغال کامل.
2- قراردادن وسایل کار در اختیار کسانی که قادر به کارند ولی وسایل کار ندارند.
3- پیشگیری از تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه‌های خاص جهت تحقق عدالت اجتماعی.
4- جلوگیری از کارفرمای مطلق شدن دولت.
5- قرار گرفتن مدیریت و سرمایه و منافع حاصله در اختیار نیروی کار و تشویق بهره‌برداری مستقیم از حاصل کار خود.
6- پیشگیری از انحصار، احتکار، تورم و اضرار به غیر.
7- توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی بین همه‌ی مردم.
سرمایه‌ی شرکتهای تعاونی، شاخصه‌ی مهم این نوع شرکت‌ها
همانطور که در ماده ۱۹۰ قانون تجارت آمده است عمده‌ی سرمایه‌ی شرکتهای تعاونی را فعالیت شرکای شرکت تشکیل می‌دهد. به همین دلیل است که این نوع شرکت‌ها بیشتر مورد توجه کسانی قرار می‌گیرد که سرمایه‌ی کافی ندارند ولی با توجه به شغل و حرفه‌ی خود دارای تخصص در آن زمینه‌ی کاری هستند. بدین منظور هم از طرف بانک‌ها و هم از طرف دولت با گرفتن تسهیلات حمایت می‌شوند.
اعضای شرکتهای تعاونی تولید چه کسانی میتوانند باشند؟
بر اساس ماده ۱۹۱ قانون تجارت می‌بایست حداقل دو سوم اعضای اداره کننده‌ی شرکت، از بین شرکایی انتخاب شود که شغل و حرفه‌ی آن‌ها موضوع عملیات شرکت تعاونی تولید باشد و مابقی میتوانند از سایر شغل‌هایی باشند که موضوع عملیات شرکت و یا در خدمت دائمی شرکت نیستند.
آیا شرکتهای تعاونی شرکت تجاری محسوب می‌شوند؟
اینکه شرکتهای تعاونی را تجاری به حساب آوریم یا خیر بستگی به نوع فعالیت و موضوع آن دارد. چرا که فعالیت این نوع شرکت‌ها لزوما تجاری نیست.
این شرکت‌ها تابع قانون بخش تعاونی مصوب ۱۳۷۰ هستند و تنها در قوانین مربوط به تصفیه یعنی مواردی که مربوط به فرآیند پایان یک شرکت تجاری و تقسیم دارایی‌های آن میان شرکا می‌باشد، تابع قانون تجارت هستند. البته عده‌ای از صاحب‌نظران، این شرکت‌ها را به دلایلی تجاری نمی‌دانند زیرا در شرکتهای تعاونی، جلب سود و منفعت، متفاوت از سایر شرکتهای تجاری است و منافع در آخر سال با توجه به میزان برگشت اضافه‌ی دریافتی بابت معاملات، بین شرکا تقسیم میشود.
به همین علت به اصل سرمایه‌ی شرکت چیزی اضافه نمی‌شود و بیشتر از آنکه به شرکتهای تجاری شبیه باشند به اتحادیه‌هایی شبیه است که برای منافع اعضای آن تشکیل شده‌اند.
با این حال قانون ایران، شرکتهای تعاونی را جزو شرکتهای تجاری محسوب می‌کند و طبق ماده ۱۹۳ قانون تجارت، شرکتهای تعاونی اعم از تولید یا مصرف میتوانند مطابق اصول شرکتهای سهامی و یا تابع مقررات مخصوصی باشند که شرکا با یکدیگر تراضی کرده‌اند.
در هر صورت شرکتهای تعاونی تابع مواد ۳۲ و ۳۳ قانون تجارت و مقررات مربوط به نوع شرکتی هستند که انتخاب کرده‌اند.
اقامتگاه شرکتهای تعاونی کجاست و دارای چه تابعیتی هستند؟
مرکز اصلی شرکت تعاونی، اقامتگاه آن محسوب میشود و بر اساس ماده ۵۹۱ قانون تجارت، تابعیت اشخاص حقوقی همانند شرکت‌ها بر اساس اقامتگاه آن‌ها تعیین میشود. به طور مثال اگر مرکز اصلی یک شرکت تعاونی در ایران باشد در نتیجه تابعیت آن ایرانی محسوب میشود زیرا اقامتگاه آن شرکت، ایران است.
البته در تبصره ماده‌ی پنجم قانون بخش تعاونی مصوب ۱۳۷۰ به عنوان یک شرط ضروری تأکید شده است که تابعیت تعاونی‌ها می‌بایست ایرانی باشد. به بیانی دیگر تأکید قانونگذار در خصوص شرکتهای تعاونی بر این است که مرکز اصلی آن حتما می‌بایست در ایران قرار داشته باشد.
مراحل ثبت شرکت تعاونی تولید و مصرف
برای این کار توصیه میشود با مراجعه به آدرس https://irsherkat.ssaa.ir و انتخاب گزینه‌ی تأسیس شخصیت حقوقی، گام به گام مراحل ثبت یک شرکت تعاونی را تکمیل نمایید. در این سایت، شما می‌توانید اطلاعات مورد نیاز برای ثبت شرکت تعاونی را وارد کرده و تمامی مراحل ثبت را به‌صورت آنلاین انجام دهید. این مراحل شامل تکمیل اطلاعات اولیه، بارگذاری مدارک مورد نیاز، و پیگیری وضعیت ثبت است.
همچنین، اگر به دنبال تسهیل در فرآیند ثبت شرکت هستید یا نیاز به راهنمایی بیشتر دارید، می‌توانید خدمات ثبت شرکت خود را به رسمیو بسپارید. تیم رسمیو با تجربه و دانش کافی در زمینه ثبت انواع شرکت‌ها، می‌تواند تمامی مراحل ثبت شرکت را برای شما در کمترین زمان ممکن انجام دهد.
مزایای تاسیس شرکت تعاونی
تأسیس شرکت تعاونی مزایای زیادی دارد، از جمله:
- همکاری و اشتراک منابع: تقسیم منابع و ریسک‌ها بین اعضا و کاهش هزینه‌ها.
- حمایت‌های دولتی: دسترسی به تسهیلات و برخی از معافیت‌های مالیاتی از دولت.
- قدرت خرید بالاتر: خرید کالا و خدمات با قیمت کمتر به دلیل جمع‌آوری منابع.
- استفاده از تخصص اعضا: بهره‌مندی از مهارت‌های مختلف اعضا برای بهبود کیفیت.
- دسترسی به بازارهای جدید: ورود به بازارهای بزرگ‌تر و فرصت‌های تجاری.
- مدیریت همگانی : تصمیم‌گیری شفاف و عادلانه با مشارکت همه اعضا.
- کاهش هزینه‌ها و افزایش سود: تقسیم هزینه‌ها و به دست آوردن سود بیشتر.
- مشاوره و آموزش تخصصی: دسترسی به مشاوره و آموزش‌های مدیریتی.
- حمایت از اقتصاد محلی: ایجاد اشتغال و تقویت اقتصاد محلی.
به طور کلی، شرکتهای تعاونی میتوانند به اعضای شرکت کمک کنند تا منابع خود را به اشتراک بگذارند، هزینه‌ها را کاهش دهند و در کنار هم به سود مشترک برسند.
نتیجه‌گیری
شرکتهای تعاونی تولید و مصرف نه تنها بستری برای همکاری و همیاری بین افراد را فراهم می‌کنند، بلکه نقشی اساسی در ارتقای عدالت اجتماعی و توسعه اقتصادی دارند. این شرکت‌ها با تأکید بر سرمایه‌گذاری انسانی و فعالیت‌های مشترک، به ویژه برای کسانی که سرمایه مالی کافی ندارند اما دارای تخصص هستند، فرصتی بی‌نظیر ایجاد می‌کنند. با حمایت‌های دولتی و بانکی، این شرکت‌ها میتوانند به موتور محرکه‌ای برای پیشرفت اقتصادی و اجتماعی تبدیل شوند.
