شرکت‌های تجاری اقسام متعددی دارند که در ماده 20 قانون تجارت به آن اشاره شده است.
شرکت سهامی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت نسبی، شرکت مختلط سهامی، شرکت مختلط غیرسهامی، شرکت تضامنی و شرکت تعاونی تولید و مصرف که قوانین و مقررات حاکم بر هر کدام از این شرکت‌ها را می‌توان در قانون تجارت و لایحه‌ی قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب 1347 جستجو کرد.
در این مطلب می‌خواهیم درباره‌ی دسته‌ی آخر یعنی شرکت تعاونی تولید و مصرف بیشتر بدانیم.
شرکت‌های تعاونی تولید به چه شرکت‌هایی گفته می‌شود؟
طبق ماده 190 قانون تجارت، شرکت تعاونی تولید شرکتی است که بین عده‌ای از ارباب حِرَف تشکیل می‌شود و شرکا مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیاء یا اجناس بکار می‌برند. تعریف مذکور بدین معناست که عده‌ای به سبب رفع نیازهای خود و برای ایجاد رفاه و بهبود بخشیدن به وضع اقتصادی خود اقدام به ایجاد شرکتی تعاونی می‌کنند تا از طریق کمک متقابل، نیازهای خود را برطرف کنند.
هدف از تشکیل شرکت‌های تعاونی مصرف چیست؟
شرکت تعاونی مصرف شرکتی است که برای مقاصد ذیل تشکیل می‌شود:
1- فروش اجناس لازم برای مصارف زندگانی اعم از اینکه اجناس مزبور را شرکا ایجاد کرده یا خریده باشند.
2- تقسیم نفع و ضرر بین شرکا به نسبت خرید هر یک از آن‌ها. (ماده 192 قانون تجارت)
البته قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران مصوب 1370 به طور کلی و با نگاهی کلان‌تر، اهدافی را به شرح ذیل برای شرکت‌های تعاونی برشمرده است:
1- ایجاد و تأمین شرایط و امکانات کار برای همه برای رسیدن به اشتغال کامل.
2- قراردادن وسایل کار در اختیار کسانی که قادر به کارند ولی وسایل کار ندارند.
3- پیشگیری از تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه‌های خاص جهت تحقق عدالت اجتماعی.
4- جلوگیری از کارفرمای مطلق شدن دولت.
5- قرار گرفتن مدیریت و سرمایه و منافع حاصله در اختیار نیروی کار و تشویق بهره‌برداری مستقیم از حاصل کار خود.
6- پیشگیری از انحصار، احتکار، تورم و اضرار به غیر.
7- توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی بین همه‌ی مردم.
سرمایه‌ی شرکت‌های تعاونی، شاخصه‌ی مهم این نوع شرکت‌ها
همانطور که در ماده 190 قانون تجارت آمده است عمده‌ی سرمایه‌ی شرکت را فعالیت شرکای شرکت تشکیل می‌دهد. به همین دلیل است که این نوع شرکت‌ها بیشتر مورد توجه کسانی قرار می‌گیرد که سرمایه‌ی کافی ندارند ولی با توجه به شغل و حرفه‌ی خود دارای تخصص در آن زمینه‌ی کاری هستند. بدین منظور هم از طرف بانک‌ها و هم از طرف دولت با گرفتن تسهیلات حمایت می‌شوند.
اعضای شرکت‌های تعاونی تولید چه کسانی می‌توانند باشند؟
بر اساس ماده 191 قانون تجارت می‌بایست حداقل دو ثلث اعضای اداره کننده‌ی شرکت، از بین شرکایی انتخاب شود که شغل و حرفه‌ی آن‌ها موضوع عملیات شرکت تعاونی تولید باشد و مابقی می‌توانند از سایر شغل‌هایی باشند که موضوع عملیات شرکت و یا در خدمت دائمی شرکت نیستند.
اصولا آیا شرکت‌های تعاونی به عنوان یک شرکت تجاری محسوب می‌شوند؟
اینکه شرکت‌های تعاونی را تجاری به حساب آوریم یا خیر بستگی به نوع فعالیت و موضوع آن دارد چراکه فعالیت این نوع شرکت‌ها لزوما تجاری نیست.
این شرکت‌ها تابع قانون بخش تعاونی مصوب 1370 هستند و تنها در قوانین مربوط به تصفیه یعنی مواردی که مربوط به فرآیند پایان یک شرکت تجاری و تقسیم دارایی‌های آن میان شرکا می‌باشد، تابع قانون تجارت هستند. البته عده‌ای از صاحب‌نظران، این شرکت‌ها را به دلایلی تجاری نمی‌دانند زیرا در شرکت‌های تعاونی، جلب سود و منفعت، متفاوت از سایر شرکت‌های تجاری است و منافع در آخر سال با توجه به میزان برگشت اضافه‌ی دریافتی بابت معاملات، بین شرکا تقسیم می‌شود.
به همین علت به اصل سرمایه‌ی شرکت نفعی اضافه نمی‌شود و بیشتر از آنکه به شرکت‌های تجاری شبیه باشند به اتحادیه‌هایی شبیه است که برای منافع اعضای آن تشکیل شده‌اند.
با این حال قانون ایران، شرکت‌های تعاونی را جزو شرکت‌های تجاری محسوب می‌کند و طبق ماده 193 قانون تجارت، شرکت‌های تعاونی اعم از تولید یا مصرف می‌توانند مطابق اصول شرکت‌های سهامی و یا تابع مقررات مخصوصی باشند که شرکا با یکدیگر تراضی کرده‌اند.
در هر صورت شرکت‌های تعاونی تابع مواد 32 و 33 قانون تجارت و مقررات مربوط به نوع شرکتی هستند که انتخاب کرده‌اند.
اقامتگاه شرکت‌های تعاونی کجاست و دارای چه تابعیتی هستند؟
مرکز اصلی شرکت تعاونی، اقامتگاه آن محسوب می‌شود و بر اساس ماده 591 قانون تجارت، تابعیت اشخاص حقوقی همانند شرکت‌ها بر اساس اقامتگاه آن‌ها تعیین می‌شود. به طور مثال اگر مرکز اصلی یک شرکت تعاونی در ایران باشد در نتیجه تابعیت آن ایرانی محسوب می‌شود زیرا اقامتگاه آن شرکت، ایران است.
البته در تبصره ماده‌ی پنجم قانون بخش تعاونی مصوب 1370 به عنوان یک شرط ضروری تأکید شده است که تابعیت تعاونی‌ها می‌بایست ایرانی باشد. به بیانی دیگر تأکید قانونگذار در خصوص شرکت‌های تعاونی بر این است که مرکز اصلی آن حتما می‌بایست در ایران قرار داشته باشد.
برای ثبت یک شرکت تعاونی چه مراحلی را باید طی کرد؟
برای این کار توصیه می‌شود ابتدا قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران مصوب 1370 را مطالعه کنید و سپس با مراجعه به آدرس https://irsherkat.ssaa.ir و انتخاب گزینه‌ی تأسیس شخصیت حقوقی، گام به گام مراحل ثبت یک شرکت تعاونی را تکمیل نمایید.
در کشور ما صدها شرکت تعاونی تولید و مصرف ثبت شده است که البته تعدادی از آن‌ها در حال حاضر غیرفعال و منحل شده‌اند.
با جستجوی عبارت «شرکت تعاونی» در سامانه‌ی «رسمیو» می‌توانید نام شرکت‌های تعاونی، اعضای هیئت مدیره، علائم تجاری و دیگر اطلاعات این شرکت‌ها را مشاهده نمایید.
