اوراق مشارکت یکی از ابزارهای مهم تأمین مالی در ایران است که معمولاً برای تأمین هزینه پروژههای بزرگ مثل پروژههای عمرانی، اقتصادی و زیرساختی استفاده میشود. این اوراق بر اساس قراردادهای مشارکت در منافع طراحی شدهاند و کاملاً با اصول مالی اسلامی و قوانین کشور همخوانی دارند. به زبان ساده‌تر، اوراق مشارکت راهی است برای جذب سرمایه از مردم و نهادها تا پروژهها بتوانند به کمک آن پیش بروند و در نهایت هم سرمایه‌گذار سودی دریافت کند. در این مطلب به صورت کامل درباره چیستی این اوراق، قوانین مرتبط، نحوه گرفتن مجوز و ویژگی‌های مهم آن صحبت می‌کنیم.
اوراق مشارکت چیست؟
اوراق بهادار یک سندی است که مالک آن حق مالکیتی دارد و این سند قابل خرید و فروش در بازارهای مالی است. این اوراق سه دسته کلی دارند؛ سهام، اوراق بدهی و اوراق مشتقه. اوراق مشارکت زیرمجموعه اوراق بدهی هستند که دولت یا شرکت‌ها آنها را منتشر میکنند تا منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کنند. این اوراق معمولاً با قیمت مشخص و برای مدت زمان معین فروخته می‌شوند و دارنده آن به صورت دوره‌ای سود دریافت میکند. نکته مهم این است که این سود غالباً به صورت علیالحساب پرداخت میشود و بعد از اتمام پروژه، سود دقیق محاسبه و تسویه میشود.
قوانین و مجوزهای انتشار
برای انتشار اوراق مشارکت، قوانین مشخصی وجود دارد که اصلی‌ترین آنها قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت مصوب سال ۱۳۷۶ است. بر اساس این قانون، نهادهایی مثل دولت، شهرداری‌ها، شرکت‌های دولتی و بخش خصوصی با مجوزهای لازم می‌توانند این اوراق را منتشر کنند. علاوه بر این، قانون بازار اوراق بهادار در سال ۱۳۸۴ نقش سازمان بورس و بانک مرکزی را در صدور مجوز و نظارت مشخص کرد. بعضی از نهادهای بزرگ مثل دولت و شهرداری‌ها از ثبت اوراق در سازمان بورس معاف هستند و فقط زیر نظر بانک مرکزی فعالیت میکنند.
روند گرفتن مجوز انتشار اوراق
روند گرفتن مجوز به نوع ناشر بستگی دارد. به‌طور کلی، سه دسته ناشر در این حوزه قابل تفکیک هستند:
دولت و شرکت‌های دولتی: انتشار اوراق مشارکت برای طرح‌های عمرانی انتفاعی مندرج در بودجه‌های سنواتی، مستلزم تصویب هیئت وزیران و تأیید سازمان برنامه و بودجه کشور است. پس از طی این مراحل، مجوز انتشار از طریق بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران صادر میشود.
شهرداری‌ها: فرآیند صدور مجوز برای شهرداری‌ها، نیازمند اخذ تأییدیه از وزارت کشور و همچنین هماهنگی با بانک مرکزی است. این مجوز عمدتاً برای اجرای پروژههای شهری، زیرساختی یا خدماتی صادر میشود.
شرکت‌های خصوصی و نهادهای عمومی غیردولتی: در مورد این دسته از ناشران، درخواست انتشار باید مستقیماً به سامانه کدال و سازمان بورس و اوراق بهادار ارائه شود. صدور مجوز در این موارد منوط به بررسی وضعیت مالی، ساختار حاکمیتی و ارزیابی طرح از منظر فنی و اقتصادی توسط نهاد ناظر بازار سرمایه است.
اوراق صکوک در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از ابزارهای ساختارمند تأمین مالی، به‌ویژه در کشورهایی با نظام مالی مبتنی بر ضوابط فقهی، مورد توجه قرار گرفته‌اند. این ابزارها بر پایه‌ی قراردادهایی مانند اجاره، فروش اقساطی و شراکت طراحی می‌شوند و به‌گونه‌ای تنظیم می‌گردند که با چارچوب‌های خاص حقوقی و مالی این کشورها همخوانی داشته باشند. رشد استفاده از صکوک در دو دهه‌ی گذشته موجب شده است نهادهای مالی و قانون‌گذار در کشورهای مختلف، سازوکارهای مشخصی برای نظارت، صدور مجوز و تنظیم این ابزارها طراحی کنند. در این میان، فرآیند صدور مجوز انتشار صکوک نقش مهمی در حفظ شفافیت، انضباط بازار...
جدول فرآیند صدور مجوز انتشار اوراق مشارکت
| نوع ناشر | نهادهای صادرکننده‌ی مجوز | مرجع نهایی نظارت |
| دولت و شرکت‌های دولتی | هیئت وزیران + سازمان برنامه و بودجه + بانک مرکزی | بانک مرکزی |
| شهرداری‌ها | وزارت کشور + بانک مرکزی | بانک مرکزی |
| شرکت‌های خصوصی و نهادهای عمومی غیردولتی | سازمان بورس + بررسی طرح و اسناد مالی | سازمان بورس |
الزامات و شرایط لازم برای ناشران
نهادهایی که متقاضی انتشار اوراق مشارکت هستند، ملزم به رعایت مجموعه‌ای از الزامات قانونی، مالی و ساختاری هستند که اجرای آنها در فرآیند ارزیابی مجوز مدنظر قرار می‌گیرد.
در وهله‌ی نخست، طرح مورد نظر باید دارای توجیه فنی، اقتصادی و مالی قابل قبول باشد و پیش‌بینی روشنی از نحوه‌ی تولید جریان نقدی برای بازپرداخت اوراق ارائه کند. ارزیابی این شاخص‌ها از سوی نهادهای تخصصی صورت می‌گیرد.
همچنین، وجود تضمین‌های معتبر برای بازپرداخت اصل مبلغ و سود اوراق الزامی است. در مورد ناشران دولتی، این تضمین معمولاً از محل اعتبارات بودجه‌ای پیش‌بینی میشود؛ اما در خصوص ناشران غیردولتی، ارائه تضمین‌هایی مانند ضمانت‌نامه بانکی، تعهد پرداخت از سوی نهادهای معتبر یا وثایق مالی لازم است.
وجود شفافیت مالی و ارائه‌ی صورت‌های مالی حسابرسی‌شده از دیگر شروط اساسی برای احراز صلاحیت ناشر است. اطلاعات مالی باید منطبق با استانداردهای حسابداری باشد و از سوی حسابرس معتمد تأیید گردد.
ویژگی‌های مهم اوراق مشارکت
اوراق مشارکت می‌توانند با نام یا بی‌نام باشند. اوراق با نام فقط به صاحب آن تعلق دارد و قابل فروش توسط دیگران نیست. اما اوراق بی‌نام مثل پول نقد قابل انتقال هستند و باید مراقب گم شدن یا سرقت‌شان بود. سود اوراق معمولاً علیالحساب پرداخت میشود و در پایان پروژه سود دقیق اعلام میشود. این اوراق معمولاً سودی بالاتر از سپرده‌های بانکی دارند و از مالیات هم معاف هستند. همچنین وجود ضامن یا تضمین، ریسک سرمایه‌گذاری را پایین می‌آورد و به جذابیت اوراق اضافه میکند. از طرف دیگر، اوراق مشارکت را می‌توان در بازار بورس خرید و فروش کرد که این موضوع نقدشوندگی آنها را افزایش می‌دهد.
انواع اوراق مشارکت
اوراق مشارکت دو دسته کلی دارند:
- اوراق بورسی: که در بازار بورس یا فرابورس قابل معامله هستند و انواع مختلفی مثل اوراق ساده یا قابل تبدیل به سهام دارند.
- اوراق غیربورسی: که در شعب بانکها معامله می‌شوند و معمولاً توسط بانک مرکزی یا وزارتخانه‌ها منتشر می‌شوند و قابلیت معامله در بورس را ندارند.
مزایا و معایب اوراق مشارکت
اوراق مشارکت مزایای زیادی دارد. سرمایه‌گذاران معمولاً سود تضمین شده و بالاتر از سود بانکی دریافت میکنند، همچنین سود آنها معاف از مالیات است. این نوع سرمایه‌گذاری نسبتاً کم ریسک است چون اصل سرمایه و سود معمولاً تضمین میشود. برای ناشران هم این اوراق راهی کم‌هزینه برای تامین مالی پروژهها و کاهش فشار روی بودجه دولت است. اما معایبی هم وجود دارد؛ مثلاً اگر نرخ سود کمتر از تورم باشد، سرمایه‌گذاران ضرر میکنند. همچنین سرمایه‌گذاران حق دخالت در تصمیمات شرکت را ندارند و فرآیند انتشار اوراق برای ناشران ممکن است زمان‌بر و پیچیده باشد.
نحوه خرید و فروش
برای خرید اوراق مشارکت غیربورسی باید به بانکهای عامل مراجعه کنید و مدارک شناسایی ارائه دهید. برای اوراق بورسی هم باید کد معاملاتی بگیرید و از طریق کارگزاری‌ها اقدام به خرید و فروش کنید. فروش اوراق هم به همین ترتیب انجام میشود؛ اوراق بورسی در بازار سرمایه و اوراق غیربورسی در بانکها معامله می‌شوند. توجه کنید معاملات شامل کارمزد هستند و مالیات ۵ درصدی روی سود کسر میشود که توسط پرداخت‌کننده سود به دولت پرداخت می‌گردد.
سامانه ثنا یکی از مهمترین سامانه هایی است که ممکن است روزی به آن نیاز پیدا کنید. حتما برای شما هم این سوال مطرح شده است که اصلا سامانه ثنا چیست؟ امروز در این مقاله از رسمیو قصد داریم به این سوال شما به صورت جامع پاسخ دهیم. پس تا پایان همراه ما باشید. ثنا، مخفف ثبت‌نام الکترونیکی است و سامانه ثنا، درگاهی برای ارائه خدمات قضایی به متقاضیان است. این سامانه در سال ۱۳۹۵، به منظور تسهیل روند رسیدگی به دادخواست‌ها و شکواییه‌ها توسط قوه قضاییه راه‌اندازی شده است. اولین قدم برای اقامه یک دعوی، ثبت شکایت یا دادخواست...
تفاوت اوراق مشارکت با اوراق قرضه
اوراق مشارکت معمولاً برای پروژههای مشخص منتشر می‌شوند و سود آنها وابسته به عملکرد پروژه است، در حالی که اوراق قرضه سود ثابتی دارند و الزام به هدف خاصی برای تامین مالی ندارند. همچنین ناشران اوراق مشارکت باید درباره عملکرد پروژه گزارش دهند ولی چنین الزامی برای اوراق قرضه نیست.
اوراق مشارکت ارزی
نوعی اوراق مشارکت است که اصل و سود آن به ارز خارجی مثل دلار یا یورو پرداخت میشود. هدف این اوراق کاهش تقاضای ارز و ایجاد تنوع در سرمایه‌گذاری است. این اوراق در بازار ثانویه معامله نمی‌شوند و دارندگان آنها می‌توانند در سررسید یا زودتر به بانک مرکزی مراجعه و وجه خود را دریافت کنند.
سخن پایانی
اوراق مشارکت یکی از ابزارهای کاربردی و موثر تأمین مالی در ایران است که هم برای سرمایه‌گذاران و هم ناشران مزایای قابل توجهی دارد. این اوراق با فراهم آوردن منابع مالی پایدار و تضمین نسبی سود، به رشد پروژههای عمرانی و اقتصادی کمک میکنند. البته برای بهبود عملکرد و بهره‌وری این ابزار، لازم است قوانین ساده‌تر، شفافیت بیشتر و بازارهای مالی کارآمدتری ایجاد شود.
