شرکتهای تجاری اقسام متعددی دارند که در ماده 20 قانون تجارت به آن اشاره شده است.
شرکت نسبی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت سهامی، شرکت مختلط سهامی، شرکت مختلط غیر سهامی، شرکت تضامنی و شرکت تعاونی تولید و مصرف که در این مطلب می‌خواهیم به دسته‌ی اول یعنی شرکت نسبی بپردازیم.
اولین سوال این است که به چه شرکت‌هایی نسبی گفته می‌شود؟
مطابق با تعریفی که در ماده 183 قانون تجارت ارائه شده، شرکت نسبی شرکتی است که برای امور تجاری تحت اسم مخصوصی بین دو یا چند نفر تشکیل و مسئولیت هر یک از شرکا به نسبت سرمایه‌ای است که در شرکت می‌گذارند.
لازم به ذکر است که شرکتهای نسبی فقط مختص حقوق ایران هستند و در حقوق سایر کشورها دیده نمی‌شوند و تلفیقی از قوانین حقوق مدنی، حقوق تجارت و اصول حقوق اسلامی بر آن حاکم است.
میزان مسئولیت شرکا در شرکت نسبی چقدر است؟
در این نوع شرکتها میزان مسئولیت شرکا بستگی به میزان مالکیت آنها در سرمایه‌ی شرکت دارد یعنی درست نقطه‌ی مقابل شرکتهای تجاری تضامنی.
بر این اساس اگر سه نفر اقدام به تأسیس یک شرکت تجاری نسبی کنند و سهم هر یک تقریبا یک سوم کل سرمایه‌ی شرکت باشد، هر شریک تنها مسئول پرداخت یک سوم از طلب شرکت به طلبکاران است و اگر شرکت قادر به پرداخت دیون خود نباشد طلبکاران می‌توانند بعد از انحلال شرکت برای وصول طلب خود به هر یک از شرکا مراجعه کنند اما فقط به نسبت سهم شریک می‌توانند از او مطالبه نمایند و برای مابقی طلب خود باید سراغ سایر شرکا بروند.
علیرغم شباهت‌های زیادی که بین شرکتهای نسبی و تضامنی وجود دارد اما این موضوع میزان مسئولیت از جمله تفاوت‌های این دو نوع شرکت به حساب می‌آید. چرا که در شرکتهای تضامنی شرکا مسئول پرداخت تمام دیون شرکت هستند و نمی‌توانند همانند شرکای شرکتهای تجاری نسبی صحبت از میزان سهم خود کنند و با این ادعا از زیر بار مسئولیت پرداخت کل دیون شرکت شانه خالی کنند.
طلبکاران شرکت نسبی چه زمانی می‌توانند به شرکا مراجعه کنند؟
ماده 186 قانون تجارت بیان می‌کند که اگر دارایی شرکت نسبی برای تأدیه‌ی تمام قروض شرکت کافی نباشد هر یک از شرکا به نسبت سرمایه‌ای که در شرکت داشته مسئول تأدیه‌ی قروض شرکت است. اما سوال اینجاست که چه زمانی این مسئولیت ایجاد می‌شود؟
نکته‌ی قابل توجه این است که تا وقتی شرکت به کار خود ادامه می‌دهد و منحل نشده است طلبکاران برای وصول طلب خود نمی‌توانند به شرکا مراجعه کنند و باید برای مطالبه‌ی قروض خود به همان شرکت تجاری مراجعه نمایند. پس شرط مراجعه به شرکا و مطالبه‌ی طلب از آنان انحلال شرکت نسبی است.
مسئله‌ی دیگر در مورد مسئولیت شرکای شرکتهای نسبی این است که هر یک از شرکا نسبت به قروض شرکت مسئول است؛ حال این قروض مربوط به قبل از ورود او به شرکت باشد یا بعد از ورود او.
در انتخاب نام شرکت نسبی باید به این موارد توجه شود.
نام شرکتهای تجاری نسبی می‌بایست با عبارت شرکت نسبی و همراه با لااقل یک نفر از شرکا باشد.
در صورتی که اسم شرکت مشتمل بر اسامی تعداد شرکا نباشد بعد از اسم شریک یا شرکایی که ذکر شده است عباراتی از قبیل و شرکا یا و برادران ضروریست. (ماده 184 قانون تجارت)
اگر عبارت شرکت نسبی قید نشود چه پیامدی دارد؟
اما در انتخاب اسم این نوع شرکتها مسئله‌ی مهم دیگری نیز وجود دارد که مربوط به همان شرط ضروری آمدن عبارت شرکت نسبی در نام شرکت است. اگر این شرط ضروری به هر دلیلی رعایت نشود این شرکت به عنوان یک شرکت تضامنی تلقی می‌شود و طلبکاران حق پیدا می‌کنند برای وصول طلب خود طبق قواعد شرکت تضامنی برخورد کنند و در نتیجه شرکا نسبت به پرداخت تمام دیون شرکت مسئول هستند. مخصوصا اگر در اسم شرکت عبارت و شرکا و یا و برادران ذکر شده باشد که این نوع از نام‌گذاری به شرکتهای تضامنی هم اختصاص دارد.
ممکن است کسانی که به شرکت مراجعه می‌کنند دچار سردرگمی شوند و لذا این حق را دارند که بدانند شرکا تا چه مقداری نسبت به دیون شرکت مسئول هستند و تا چه مقدار از طلب خود را می‌توانند از هر یک از شرکا مطالبه نمایند و این دقیقا تفاوت تأثیرگذار شرکتهای نسبی با شرکتهای تضامنی است.
معیار تقسیم سود و ضرر میان شرکا چیست و توافق‌های آنان در این خصوص چه تأثیری دارد؟
شرکا نمی‌توانند برخلاف ماده‌ی 186 قانون تجارت توافق نمایند مگر اینکه در میان خودشان باشد ولی در مقابل دیگران این توافق اعتباری نخواهد داشت و جنبه‌ی قانونی پیدا نمی‌کند.
بر اساس این ماده هر یک از شرکا نمی‌توانند توافق کنند که ضرر تحمیل شده بر آنها کمتر از سهم‌الشرکه یا همان آورده‌ی اولیه‌ی آنها باشد بلکه مطابق با تأکید قانون در خصوص این نوع شرکتها، شرکا به نسبت سهم خود در مقابل دیون مسئول هستند. در مورد منافع شرکت نیز باید به نسبت سهم شرکا تقسیم شود مگر اینکه در شرکت‌نامه به نحو دیگری آورده باشند که در نتیجه همان ملاک عمل است.
موضوع و سرمایه‌ی شرکت نسبی چه می‌باشد؟
موضوع این نوع شرکتها فقط امور تجارتی است و سرمایه‌ی شرکتهای نسبی می‌تواند نقدی و یا غیرنقدی باشد و زمانی این شرکت تشکیل می‌شود که سرمایه چه نقدی و چه غیرنقدی تسلیم شرکت شود.
شرکتهای نسبی چگونه اداره می‌شوند؟
شرکتهای نسبی توسط مدیر یا مدیرانی انتخاب می‌شوند که مورد انتخاب شرکا قرار گرفته‌اند، حال این مدیر یا مدیران می‌توانند هم از میان شرکا و هم از میان افرادی خارج از جمع آنان انتخاب شوند.
برای ثبت یک شرکت نسبی چه مراحلی را باید طی کنیم؟
برای این کار کافیست به سایت سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مراجعه کنید و با انتخاب گزینه‌ی تأسیس شخصیت حقوقی، گام به گام مراحل ثبت یک شرکت تجاری نسبی را تکمیل نمایید.
در کشور ما صدها شرکت تجاری نسبی ثبت شده است که البته تعدادی از آنها در حال حاضر غیرفعال و منحل شده‌اند.
با جستجوی عبارت «شرکت نسبی» در سامانه‌ی «رسمیو» میتوانید نام شرکت های تجاری نسبی، اعضای هیئت مدیره، علائم تجاری و دیگر اطلاعات این شرکت ها را مشاهده نمایید.
