زمزم، این نام آشنا در میان نسل‌های مختلف ایرانی، چیزی فراتر از یک نوشیدنی گازدار و یک نام تجاری بزرگ است. این برند قدیمی، که بیش از هفت دهه در بازار ایران حضور دارد، به دلیل خاطرات مشترکی که در ذهن مردم رقم زده است، خود را به هویت جمعی و فرهنگی ایرانیان تبدیل کرده است. شاید اگر پای صحبت پدران و پدربزرگانمان بنشینیم، از روزهای گرمی برایمان بگویند که بعد از بازی در کوچه، با همان لباس‌های خاکی، به‌سمت دکه‌ی سر خیابان می‌دویدند و یک شیشه زمزم خنک را یک‌نفس می‌نوشیدند.
در ادامه، داستان زمزم را از آغاز تا امروز مرور خواهیم کرد و جایگاه این برند دیرینه را در بازارهای نوشیدنی ایران بررسی می‌کنیم.
تاریخچه‌ی تأسیس زمزم؛ نخستین گام‌ها در صنعت نوشیدنی ایران
سال ۱۳۳۳؛ تولد یک برند ملی
دهه‌ی ۱۳۳۰، تهران چهره‌ای مدرن‌تر از پیش به خود گرفته بود. ماشین‌های آمریکایی در خیابان جولان می‌دادند، سینماها فیلم‌های خارجی پخش می‌کردند و نوشیدنی‌های گازدار خارجی کم‌کم جای خود را در میان مردم باز کرده بودند. در چنین فضایی، به‌تدریج ایده‌ای در ذهن گروهی از تاجران ایرانی شکل گرفت: «چرا خط تولید نوشابههای گازدار را در ایران راه‌اندازی نکنیم؟»
این ایده به تأسیس نخستین کارخانه‌ی تولید نوشابه در ایران منجر شد. این کارخانه در سال ۱۳۳۳ توسط حبیب‌الله ثابت، معروف به ثابت پاسال که یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌داران آن دوران بود، تأسیس گشت.
همکاری با پپسی‌کولا؛ یک خط تولید نوپا تحت لیسانس یک برند آمریکایی
در آغاز راه، شرکت زمزم تهران، برای تولید نوشیدنی‌های گازدار، امتیاز نمایندگی و فرانشیز رسمی پپسی‌کولا را دریافت کرد و تحت لیسانس پپسی‌کولا فعالیت می‌کرد. این همکاری به زمزم اجازه داد تا نوشابههای پپسی، سون‌آپ و میراندا را تحت لیسانس پپسی‌کولا و با فرمولاسیون استاندارد این شرکت آمریکایی تولید کند. این اقدام، نقطه‌ی عطفی در صنعت نوشیدنی ایران محسوب می‌شد، زیرا برای نخستین‌بار، نوشیدنی‌های گازدار با کیفیت بین‌المللی و تولید داخلی به بازار عرضه می‌شدند؛ اما این همکاری پایدار نماند…
با وقوع انقلاب اسلامی، بسیاری از برندهای خارجی ایران را ترک کردند. پپسی‌کولا نیز از این قاعده مستثنا نبود و بدین‌ترتیب همکاری‌اش با زمزم پایان یافت. در این زمان، شرکت زمزم تهران مصادره شد و در مالکیت بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی قرار گرفت.
دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰: دوران طلایی زمزم
در دهه‌ی ۱۳۵۰، شرکت زمزم، در کنار شرکت‌های بزرگ دیگری مانند خوشگوار، یکی از اصلی‌ترین تولیدکنندگان نوشیدنی‌های گازدار در ایران محسوب می‌شد. در آن زمان، نوشابههای زمزم با شیشههای معروف و نوستالژیک خود، به‌طور گسترده در تمام شهرهای ایران در دسترس بودند. پس از انقلاب، این شرکت تحولات بسیاری را از سر گذراند. قطع همکاری با شرکت پپسی‌کولا منجر به تغییراتی در فرآیند تولید و نیاز به بازتعریف فرمولاسیون محصولات شد.
در سال ۱۳۵۹ شرکت زمزم، با ایجاد واحد تحقیق و توسعه، موفق به فرموله کردن عصاره‌های مورد نیاز برای تولید نوشابههای اختصاصی خود شد. این تلاش‌ها در دهه‌ی ۱۳۶۰ به ثمر نشست و زمزم در غیاب رقبای سرسخت خارجی، سهم قابل توجهی از بازار نوشیدنی‌های گازدار ایران را در اختیار گرفت.
دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰؛ ورود رقبا و تغییرات در بازار
بازار گسترده‌ای که شرکت زمزم برای خود تدارک دیده بود دیری نپایید؛ چالش بزرگی پیش‌ِ روی زمزمِ دهه‌ی هفتاد قرار گرفت: برندهای خارجی، این بار در حکم رقیبانی بزرگ و سرسخت، به ایران بازگشتند.
با ورود برندهای بین‌المللی مانند پپسی و کوکاکولا به ایران، رقابت در بازار نوشیدنی‌های گازدار شدیدتر شد.
شرکت نوشاب در سال ۱۳۷۰، با خرید کارخانه‌ی شمس تهران، تصمیم به تولید کوکاکولا در ایران گرفت. شرکت کوکاکولا نیز با امضای قراردادی به مبلغ ۱۵ میلیون دلار، ۲۷ درصد سهام این شرکت را در اختیار گرفت و همکاری برای تولید کوکاکولا آغاز شد.
شرکت ساسان نیز که پیش از انقلاب برند «پارسی‌کولا» را روانه‌ی بازار کرده بود، پس از انقلاب توانست با برند آمریکایی پپسی وارد مذاکره شود و محصولات خود را با نام پپسی، سون‌آپ و میراندا به بازار عرضه کند.
با ورود مجدد برندهای بین‌المللی، رقابت در بازار نوشیدنی‌های گازدار ایران شدت گرفت. شرکت زمزم برای حفظ جایگاه خود، اقداماتی نظیر به‌روزرسانی خطوط تولید، ارائه‌ی طعمهای جدید و اجرای تبلیغات گسترده را در پیش گرفت. این شرکت با تکیه بر نام و سابقه‌ی خود، سعی در جذب مصرفکنندگان و رقابت با برندهای بزرگ خارجی داشت.
چالش دیگری که در این دوره، در برابر برندهایی مانند زمزم قرار گرفت، تغییر سلیقه‌ی مصرفکنندگان و گرایش آن‌ها به نوشیدنی‌های سالم‌تر بود.
به‌طورکلی، دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ برای شرکت زمزم، دوره‌ی تطبیق با شرایط جدید بازار، رقابت با برندهای بین‌المللی و پاسخ‌گویی به نیازهای متغیر مصرفکنندگان بود.
نوآوری‌ها و توسعه‌ی زمزم;پاسخ به نیازهای بازار
-
به‌روزرسانی خطوط تولید و توسعه‌ی محصولات جدید
زمزم برای رقابت با برندهای خارجی، تکنولوژی تولید خود را بهبود بخشید و تلاش کرد کیفیت محصولاتش را افزایش دهد. همچنین، این شرکت فرمولاسیون‌های جدیدی را توسعه داد و علاوه بر نوشابههای کلاسیک، نوشیدنی‌های متنوع‌تری را به بازار عرضه کرد. محصولاتی مانند نوشابههای انرژیزا و طعمهای ترکیبی به‌عنوان بخشی از این استراتژی معرفی شدند.
-
توسعه‌ی نوشیدنی‌های سالم‌تر
با توجه به افزایش آگاهی عمومی درباره‌ی مضرات نوشابههای گازدار، شرکت زمزم اقداماتی در جهت توسعه‌ی محصولات سالم‌تر انجام داد.
-
ورود به بازارهای صادراتی
زمزم علاوه بر حضور در بازار داخلی، در صادرات نیز موفق عمل کرده است. امروزه، این برند به کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس، بخش‌هایی از اروپا، کانادا و ایالات متحده صادر می‌شود و تلاش دارد تا نام خود را به‌عنوان یک برند ایرانی در سطح بین‌المللی مطرح کند.
-
تغییر در بستهبندی و برندینگ
با توجه به تغییر سلیقه‌ی مصرفکنندگان، زمزم تصمیم گرفت تا طراحی بطری‌ها و بستهبندی محصولات خود را مدرن‌تر و جذاب‌تر کند. بطری‌های شیشه‌ای قدیمی زمزم که یکی از نمادهای نوستالژیک این برند بودند همچنان در بازار باقی مانده‌اند، اما هم‌زمان بطری‌های پلاستیکی و قوطی‌های فلزی نیز به خط تولید اضافه شدند تا با استانداردهای جهانی هم‌گام شوند.
تلاش برای حفظ کیفیت و هویت برند در برابر فشارهای اقتصادی
نوسانات قیمت مواد اولیه، هزینه‌های تولید و تحریم‌ها، چالش‌هایی جدی برای زمزم و سایر برندهای ایرانی ایجاد کرده است. شرکت زمزم، به‌عنوان یکی از برندهای قدیمی و معتبر ایرانی در صنعت نوشیدنی‌های گازدار، با اتخاذ استراتژی‌های مؤثر، توانسته است کیفیت محصولات خود را حفظ کرده و هویت برندش را تقویت کند.
حفظ استانداردهای کیفی در تولید: زمزم با دریافت گواهینامه‌های استاندارد مدیریت کیفیت HACCP و ISO نشان داده است که به بهبود مستمر کیفیت و جلب رضایت مشتریان متعهد است.
مدیریت هزینه‌ها بدون کاهش کیفیت: با افزایش هزینه‌های تولید، زمزم تلاش کرده است تا با بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و مدیریت منابع، بدون افت کیفیت، قیمت محصولات را در محدودهای نگه دارد که برای مصرفکنندگان مقرونبهصرفه باشد.
تمرکز بر هویت ایرانی و نوستالژی: برند زمزم از هویت نوستالژیک و اصالت ایرانی خود به‌عنوان یک مزیت رقابتی استفاده کرده است. تبلیغات این برند اغلب بر خاطرات مشترک نسل‌های مختلف تأکید دارد و سعی میکند ارتباط احساسی قوی‌تری با مصرفکنندگان برقرار کند.
تنوع در محصولات برای پاسخ‌گویی به نیازهای متغیر بازار: علاوه بر نوشابههای کلاسیک، شرکت زمزم محصولات متنوعی را به بازار عرضه کرده است تا نیازهای مختلف مصرفکنندگان را برآورده کند.
حضور در بازارهای صادراتی به‌عنوان راهکاری برای افزایش درآمد: این شرکت با صادرات محصولات خود به کشورهای مختلف، حضور خود را در بازارهای جهانی تقویت کرده است.
در مجموع، زمزم با تمرکز بر کیفیت، مدیریت هوشمندانه‌ی هزینه‌ها، حفظ هویت برند و گسترش حضور در بازارهای بین‌المللی، توانسته است در برابر فشارهای اقتصادی مقاومت کرده و جایگاه خود را به‌عنوان یکی از برندهای معتبر ایرانی حفظ کند.
سخن پایانی:
برند زمزم، از آغاز تا امروز با از سر گذراندن فرازونشیب‌های متعدد، می‌تواند روایتگر بخشی از تاریخ ایران باشد. قدمت دیرینه‌ی این برند و حضورش در خاطراتِ جمعیِ نسل‌هایِ پی‌در‌پی، آن را به نمادی ملی و فرهنگی بدل ساخته است.
درحال‌حاضر، زمزم با ارائه‌ی بیش از ۱۰۰ نوع محصول مختلف، جایگاه خود را در بازارهای ملی و بین‌المللی یافته است و همچنان طعم خوش خاطرات گذشته را در کام نسل‌های آینده زنده نگه می‌دارد.
ما در رسمیو قصه‌ی برندهای ایرانی را برایتان روایت می‌کنیم. برای مطالعه‌ی داستان برندهای دیگر، مجله‌ی رسمیو را دنبال کنید.
