سامانه ملی انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، بستری الکترونیکی است که در چارچوب اجرای «قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» مصوب مجلس شورای اسلامی، راه‌اندازی شده است و مأموریت دارد دسترسی عمومی به اطلاعات نهادهای مشمول این قانون را تسهیل کند. این گزارش با استناد به منابع رسمی، به معرفی ساختار قانونی، روند عملکرد، دامنه‌ی شمول و الزامات اجرایی این سامانه می‌پردازد.
معرفی سامانه ملی انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات و روش استفاده
قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، در سال ۱۳۸۷ با هدف اعطای حق دسترسی آزاد و قانونی شهروندان به داده‌های سازمانهای عمومی و خصوصی ارائه‌دهنده‌ی خدمات عمومی تصویب شد؛ این قانون ناظر بر تعهد مؤسسات عمومی نسبت به ارائه‌ی اطلاعات غیرطبقه‌بندی‌شده به عموم مردم است. بر این اساس سامانه ملی انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات از طریق نشانی اینترنتی iranfoia.ir در دسترس عموم قرار گرفته است. کاربران حقیقی و حقوقی میتوانند با ثبتنام و احراز هویت در این سامانه، درخواستهای خود را برای دریافت اطلاعات عمومی از دستگاههای مشمول قانون ثبت کنند.
اطلاعات مورد درخواست، در صورت مشمول بودن، باید در مدت حداکثر ۱۰ روز کاری در اختیار متقاضی قرار گیرد. پاسخگویی به درخواست‌ها به‌صورت مستقیم توسط دستگاه‌ها انجام می‌شود و در صورت عدم پاسخ یا تأخیر، امکان پیگیری از طریق کمیسیون مذکور وجود دارد.
دامنه‌ی شمول دستگاه‌ها
کلیه‌ی نهادهای عمومی از جمله وزارتخانهها، سازمانها، مؤسسات دولتی، شهرداریها، شوراهای اسلامی شهر و روستا، نهادهای زیرمجموعه‌ی قوای سه‌گانه و همچنین مؤسسات خصوصی که ارائه‌دهنده‌ی خدمات عمومی هستند، مشمول این قانون شناخته می‌شوند.
در سامانه ملی انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، فهرستی از نهادهای پاسخ‌گو ارائه شده و کاربر می‌تواند هنگام ثبت درخواست، دستگاه مورد نظر خود را از این فهرست انتخاب نماید. برخی از دستگاه‌ها نیز به‌صورت داوطلبانه اقدام به انتشار اطلاعات خود در بخش عمومی سامانه می‌کنند.
نوع اطلاعات قابل درخواست
اطلاعاتی که امکان ارائه‌ی آن‌ها وجود دارد، شامل مواردی چون: آییننامهها، ضوابط داخلی، رویه‌ها، شرح مراحل ارائه‌ی خدمات، گزارشهای مالی، اطلاعات مربوط به قراردادها، آمار رسمی و هرگونه اطلاعات غیرطبقه‌بندی‌شده‌ای است که در قالب مستندات اداری قابل دسترسی باشد.
اطلاعاتی که بنا بر قوانین دیگر، دارای طبقه‌بندی امنیتی یا محرمانگی هستند، یا مواردی که افشای آن‌ها ناقض حریم خصوصی اشخاص تلقی شود، از شمول این قانون خارج‌اند. ملاک تشخیص این موضوع، ضوابط تعیین‌شده در آییننامهها و مقررات بالادستی است.
در دنیای پرشتاب امروز، انبارها تنها محل نگهداری کالا نیستند، بلکه یکی از مهمترین حلقه‌های زنجیره‌ی تأمین به‌شمار می‌روند. از توازن بازار گرفته تا برنامه‌ریزی تولید، توزیع هوشمند و پاسخگویی به نیاز مصرف‌کنندگان، همه و همه وابسته به عملکرد دقیق و شفاف این مراکز هستند. با این حال، نبود یک سامانه مرکزی و یکپارچه برای ثبت اطلاعات انبارها و ردگیری گردش کالا، می‌تواند چالش‌هایی جدی در زمینه‌ی نظارت، تصمیم‌گیری و تخصیص بهینه منابع ایجاد کند. برای رفع این مشکل، «سامانه‌ی جامع انبارها و مراکز نگهداری کالا» طراحی شده است؛ بستری ملی که با هدف ایجاد نظم اطلاعاتی در حوزه‌ی نگهداری...
فرآیند ثبتنام و ورود به سامانه
برای دسترسی به خدمات سامانه ملی انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، لازم است کاربران ابتدا به وب‌سایت رسمی سامانه به نشانی iranfoia.ir مراجعه کنند. در بالای صفحه‌ی اصلی این سایت، گزینه‌ای تحت عنوان «ورود/ثبتنام» قرار دارد که نقطه‌ی آغاز استفاده از خدمات سامانه محسوب می‌شود.
با کلیک روی این گزینه، کاربر به «پنجره‌ی ملی خدمات دولت هوشمند» هدایت می‌شود. در این بخش، نوع کاربر (شخص حقیقی یا حقوقی) باید مشخص شود.
پس از آن، از کاربر خواسته می‌شود که شماره‌ی تلفن همراه و کد امنیتی تصویری را وارد کند. با انجام این مرحله، یک کد تأیید از طریق پیامک به شماره‌ی تلفن ثبت‌شده ارسال می‌شود.
پس از وارد کردن کد تأیید، حساب کاربری فرد فعال شده و امکان ورود به پنل شخصی فراهم می‌گردد.
✔ اطلاعات هویتی کاربر نظیر نام، نام خانوادگی، کد ملی و شماره‌ی تماس، در صورت ثبت در سامانه دولت من، به‌صورت خودکار بارگذاری می‌شوند و نیازی به وارد کردن مجدد آن‌ها نیست. این ارتباط سیستمی موجب تسهیل در روند ثبتنام و کاهش خطاهای کاربری می‌شود.
استفاده از سامانه و نحوه‌ی ثبت درخواست
پس از ورود کاربران به سامانه از طریق نشانی اینترنتی www.iranfoia.ir و طی مراحل ثبتنام و احراز هویت، امکانات مختلفی در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد. در پنل کاربری، بخش‌هایی مانند ثبت درخواست، مشاهده‌ی وضعیت درخواست‌ها، پیگیری شکایات، جستجوی اسناد منتشرشده و بررسی گزارشهای عملکرد نهادها در دسترس است.
برای ثبت درخواست جدید، کاربر باید به بخش «پوشه‌ی درخواست» مراجعه کرده و گزینه‌ی «ثبت درخواست» را انتخاب کند.
فرآیند ثبت درخواست شامل تکمیل فرم‌هایی با اطلاعات زیر است:
- مشخصات متقاضی (حقیقی یا حقوقی) که بخشی از آن‌ها از سامانه دولت من به‌صورت خودکار بارگذاری می‌شود
- ماهیت اطلاعات درخواستی شامل عمومی یا شخصی بودن داده‌ها
- موضوع و شرح اطلاعات مورد درخواست همراه با امکان تعیین بازه‌ی زمانی
- ارجاع به سایر سامانه‌ها در صورت جستجوی قبلی اطلاعات در سامانه‌های دیگر
- انتخاب سازمان پاسخ‌گو و میزان پردازش اطلاعات مورد نیاز
- ثبت توضیحات تکمیلی با محدودیت حداکثر ۲۵۰ کاراکتر.
پس از تکمیل فرم و ثبت نهایی، درخواست در کارتابل متقاضی ذخیره شده و روند پاسخگویی از سوی دستگاه ذی‌ربط آغاز می‌شود.
جستجوی اطلاعات و اسناد منتشرشده
کاربران میتوانند بدون نیاز به ثبت درخواست، از اسناد عمومی منتشرشده در سامانه نیز استفاده کنند. در بخش «فهرست اسناد منتشرشده»، امکان جستجو بر اساس عنوان فایل، موضوع سند، نام سازمان و تاریخ انتشار وجود دارد. اسناد قابل مشاهده در این بخش شامل آییننامهها، رویه‌ها، گزارشهای آماری، قراردادها و مستندات اجرایی نهادهای مشمول قانون است.
همچنین فهرست اسناد به‌صورت سازمانی نیز قابل دسته‌بندی و جستجو است. کاربران میتوانند با کلیک روی گزینه‌ی سه‌نقطه کنار هر سند، آن را مشاهده، دانلود یا پیش‌نمایش کنند.
جدول راهنمای درخواست اطلاعات از سامانه
| نوع اطلاعات | زمان پاسخگویی | دستگاه پاسخ‌گو |
|---|---|---|
| آییننامهها، رویه‌ها، شرح خدمات، قراردادهای رسمی، آمار و گزارشهای مالی | حداکثر ۱۰ روز کاری | وزارتخانهها، سازمانهای دولتی، شهرداریها، شوراهای اسلامی، مؤسسات خصوصی ارائهدهنده خدمات عمومی |
| اطلاعات شخصی ثبت‌شده نزد دستگاه‌ها (در صورت درخواست شخصی) | حداکثر ۱۰ روز کاری | همان دستگاه دولتی یا عمومی که اطلاعات را ثبت کرده است |
| اسناد عمومی منتشرشده (بدون نیاز به درخواست رسمی) | فوری (دسترسی آنلاین) | بستگی به نهاد منتشرکننده دارد؛ از طریق بخش اسناد عمومی سامانه |
مزایا و چالش‌های استفاده از سامانه
مزایا:
✅ شفافیت: این سامانه با فراهم‌کردن دسترسی رسمی و قانونی به اطلاعات دستگاههای عمومی و خصوصی ارائهدهنده خدمات، شفافیت اداری را افزایش می‌دهد و موجب پاسخگویی بهتر نهادها در برابر شهروندان می‌شود.
✅ سرعت: بر اساس قانون، دستگاه‌ها موظفاند ظرف حداکثر ۱۰ روز کاری به درخواستهای اطلاعات پاسخ دهند؛ این زمان‌بندی قانونی، نسبت به روش‌های سنتی مکاتبه و استعلام، فرآیندهای اداری را کوتاه‌تر و کارآمدتر می‌کند.
✅ سهولت: کاربران میتوانند به‌صورت آنلاین و متمرکز، بدون نیاز به مراجعه حضوری یا ارسال نامه، از یک سامانه مرکزی برای ثبت و پیگیری درخواستهای خود استفاده کنند؛ این ویژگی به‌ویژه برای کاربران ساکن شهرستان‌ها یا افراد پرمشغله بسیار کاربردی است.
✅ قابلیت پیگیری: در صورت عدم پاسخ یا تأخیر، متقاضیان میتوانند شکایت ثبت کرده و از کمیسیون مربوطه برای رسیدگی کمک بگیرند؛ این امر سازوکاری رسمی برای حمایت از حقوق کاربران فراهم می‌کند.
سامانه ثنا یکی از مهمترین سامانه هایی است که ممکن است روزی به آن نیاز پیدا کنید. حتما برای شما هم این سوال مطرح شده است که اصلا سامانه ثنا چیست؟ امروز در این مقاله از رسمیو قصد داریم به این سوال شما به صورت جامع پاسخ دهیم. پس تا پایان همراه ما باشید. ثنا، مخفف ثبتنام الکترونیکی است و سامانه ثنا، درگاهی برای ارائه خدمات قضایی به متقاضیان است. این سامانه در سال ۱۳۹۵، به منظور تسهیل روند رسیدگی به دادخواست‌ها و شکواییه‌ها توسط قوه قضاییه راه‌اندازی شده است. اولین قدم برای اقامه یک دعوی، ثبت شکایت یا دادخواست...
چالش‌ها:
⚠ محدودیت اطلاعات: تنها اطلاعات غیرمحرمانه و غیرطبقه‌بندی‌شده در دسترس است؛ اطلاعاتی که به دلایل امنیتی، حقوقی یا حریم خصوصی مشمول محدودیت می‌شوند، از دامنه پاسخگویی سامانه خارج هستند و ممکن است کاربران را دلسرد کنند.
⚠ احتمال تأخیر یا عدم پاسخ: گرچه قانون دستگاه‌ها را ملزم به پاسخگویی می‌کند، اما در عمل برخی نهادها ممکن است تعلل کرده یا از پاسخگویی کامل اجتناب کنند؛ در این شرایط، نیاز به پیگیری و ثبت شکایت وجود دارد که خود زمان‌بر است.
⚠ فرآیند ثبتنام و احراز هویت: برای برخی کاربران، به‌ویژه افرادی که تجربه کار با سامانه‌های دولتی آنلاین را ندارند، مراحل ثبتنام، ورود به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند و تأیید هویت ممکن است پیچیده یا گیج‌کننده به نظر برسد؛ این موضوع می‌تواند مانع استفاده روان از سامانه شود.
جمع‌بندی
سامانه ملی انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، بر پایه‌ی قانون مصوب مجلس، با هدف فراهم‌سازی بستر دریافت اطلاعات عمومی ایجاد شده است. چارچوب‌های قانونی، فرآیندهای اجرایی، و الزامات دستگاههای مشمول، در متون رسمی و آییننامهها به تفصیل بیان شده‌اند. دسترسی به اطلاعات در این سامانه منوط به رعایت ملاحظات قانونی و طبقه‌بندی‌های مرتبط است و مرجع رسیدگی به اختلافات، کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات تعیین شده است.
